باب النساءباب النساء از درهای اصلی و بزرگ مسجد النبی در انتهای سمت شمالی دیوار شرقی مسجد و کنار باب جبرئیل قرار دارد. است. این باب در دوره حکومت عمر بن خطاب ضمن گسترش مسجد النبی ساخته شد و به دستور او برای ورود و خروج زنان اختصاص یافت؛ البته طبق برخی گزارشات ساخت آن به دوران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز نسبت داده شده است. در گسترش مسجدالنبی در دوران سعودی، پس از ویران‌سازی دیوار شرقی مسجد، مکان این در تغییر یافت و در دیوار جدید، برابر باب النساء سابق، دری با همین نام کار گذاشته شد. ۱ - موقعیت جغرافیاییباب النساء از درهای اصلی مسجد النبی در انتهای سمت شمالی دیوار شرقی مسجد، [۱]
ابن سعود عبدری، محمد بن محمد، رحلة العبدری، ج۱، ص۴۲۴.
[۲]
سويفى التاجر، ابراهيم بن شريف، مرآة الحرمین، ص۴۴۹.
و کنار باب جبرئیل قرار دارد. این در از سوی شمال به خانه‌ها و حجره‌های پیامبر و نیز خانه اسماء دختر ابوبکر گشوده می‌شد که همگی در دوران ولید بن عبدالملک (حک: ۸۶ق-۹۶ق) برای گسترش مسجد ویران شدند. ۲ - اسامی دیگراین باب به دلیل قرار گرفتن در برابر خانه ابوبکر، باب ابوبکر نیز خوانده شده است. نیز از آن‌جا که این خانه بعدها به رَیطه دختر سفاح، نخستین خلیفه عباسی (حک: ۱۳۲ق-۱۳۶ق) تعلق یافت، این باب به باب ریطه هم مشهور شد. [۸]
مرجانی، عبدالله بن عبدالملک، بهجة النفوس، ج۱، ص۲۴۵.
۳ - تاریخ ساختباب النساء در دوره حکومت عمر بن خطاب (۱۳ق-۲۳ق) ضمن گسترش مسجد النبی (سال ۱۷ق) ساخته شد و به دستور او برای ورود و خروج زنان اختصاص یافت. در گزارشی دیگر آمده که عمر به پشتوانه سخنی از پیامبر در وقف این باب برای زنان، آن را به زنان اختصاص داد. بر این اساس، شاید بتوان ساخت آن را به دوران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نسبت داد. ۴ - تزیین سر دراین باب در گسترش مسجد در دوران ولید بن عبدالملک، به موازات مکان پیشین خود جا به جا شد [۱۳]
حجاج، ولید بن صالح، موسوعة مکة المکرمه، ج۱، ص۶۱۳.
و سر در آن به دستور عمر بن عبدالعزیز، حکمران مدینه (۸۶ق-۹۳ق) با کاشی منقش به آیة الکرسی تزیین گشت. [۱۴]
مرجانی، عبدالله بن عبدالملک، بهجة النفوس، ج۱، ص۲۴۵.
[۱۵]
مطری، محمد بن احمد، التعریف بما آنست الهجره، ص۱۰۵.
۵ - آتش گرفتن بابباب النساء به سال ۸۸۴ق در آتش‌سوزی مسجد سوخت [۱۷]
حجاج، ولید بن صالح، موسوعة مکة المکرمه، ج۱، ص۶۱۹.
و کاشی‌های سر در آن از میان رفت. به گفته فیروز آبادی، رسم خادمان مسجد النبی آن بود که مشعل‌های افروخته برای روشنایی مسجد را در پیش باب النساء به زمین می‌انداختند و این کار باعث سیاه شدن آن و سنگ‌چین آستانه می‌شد. کافور مظفری، رئیس خادمان حرم (م، ۷۱۱ق) این کار را ممنوع نمود. [۱۹]
فيروزآبادی شيرازی، محمد بن يعقوب، المغانم المطابه، ج۳، ص۱۲۷۱-۱۲۷۳.
این باب به سال ۹۴۶ق به دستور سلطان سلیمان عثمانی تعمیر شد. [۲۰]
نجفی، محمدباقر، مدینه‌شناسی، ص۶۱.
۶ - توصیف بابایوب صبری پاشا (م، ۱۲۹۰ق) در وصف این باب آورده که بر قسمت درونی بالای طاق آن، آیه ۳۲ سوره نساء «لِلرِّجالِ نَصیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ...» و نیز آیه ۳۱ سوره احزاب «وَ مَنْ یَقْنُتْ مِنْکُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ...» و بر قسمت بیرونی بالای طاق، آیه ۳۰ سوره نمل «اِنَّهُ مِنْ سُلَیْمانَ وَ اِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ» و نیز آیه ۳۴ سوره احزاب «وَ اذْکُرْنَ ما یُتْلی فی بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیاتِ اللهِ...» و بر بالای پنجره‌ای که به باب النساء متصل است، عبارت «النجاةُ فی الصِدق» نگاشته شده است. نیز بیرون در دو ستون قرار دارد که بر دیوار بالای آن، آیه ۳۳ سوره احزاب «وَ قَرْنَ فی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْاُولی...» نقش بسته است. رفعت پاشا (م. پس از ۱۳۵۳ق) در وصف این در، با اندک تفاوت درباره گزارش پیشین، از خانه ریطه در برابر باب النساء و خانه ابوبکر در شرق باب النساء یاد کرده است. برپایه این گزارش، بر بالای در، عبارت «اللهُ ولیّ التوفیق» و بر لنگه راست آن، عبارت «یا مُفَتِح‌الابواب» و بر لنگه چپ «اِفتَح لنا خیرَ باب» نقش بسته است. [۲۷]
سويفى التاجر، ابراهيم بن شريف، مرآة الحرمین، ج۱، ص۴۷۸-۴۷۹.
۷ - موقعیت جدیددر گسترش مسجدالنبی در دوران سعودی، پس از ویران‌سازی دیوار شرقی مسجد، مکان این در تغییر یافت و در دیوار جدید، برابر باب النساء سابق، دری با همین نام کار گذاشته شد. [۲۸]
حسن شراب، محمد محمد، فرهنگ اعلام جغرافیایی، مترجم حميد رضا شيخي، ص۶۹.
۸ - منابع(۱) امتاع الاسماع، المقریزی (م، ۸۴۵ق)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق. (۲) بهجة النفوس و الاسرار، عبدالله محمد المرجانی (م، ۶۹۹ق)، به کوشش محمد شوقی، ریاض، مکتبة الملک فهد، ۱۴۲۵ق. (۳) تاریخ مکة المشرفه، محمد ابن الضیاء (م، ۸۵۴ق)، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق. (۴) التعریف بما آنست الهجره، محمد بن احمد المطری (م، ۷۴۱ق)، مدینه، المکتبة العلمیه، ۱۴۰۲ق. (۵) رحلة العبدری، محمد بن محمد العبدری (م، ۷۰۰ق)، به کوشش کردی، دمشق، دار سعد الدین، ۱۴۱۹ق. (۶) السیرة الحلبیه، الحلبی (م، ۱۰۴۴ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق. (۷) الطبقات الکبری، ابن سعد (م، ۲۳۰ق)، بیروت، دار صادر. (۸) فرهنگ اعلام جغرافیایی ـ تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ترجمه: شیخی، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش. (۹) مدینه‌شناسی، سید محمدباقر نجفی، ۱۳۶۴ش. (۱۰) مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت پاشا (م، ۱۳۵۳ق)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق. (۱۱) المغانم المطابه، محمد فیروزآبادی (م، ۸۱۷ق)، مدینه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۳ق. (۱۲) موسوعة مرآة الحرمین الشریفین، ایوب صبری پاشا (م، ۱۲۹۰ق)، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق. (۱۳) موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره، احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۹ق. (۱۴) وفاء الوفاء، السمهودی (م، ۹۱۱ق)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م. ۹ - پانویس
۱۰ - منبع• دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «باب النساء (۱)»، تاریخ بازیابی ۰۰/۰۳/۲۳. • تونه‌ای، مجتبی، فرهنگنامه حج، ص۱۶۷. • تونه‌ای، مجتبی، فرهنگنامه حج، ص۴۹۰. |